طرح کشت و پرورش عناب

طرح کشت و پرورش عناب – عناب درختچه ای است با شاخه های کوتاه یا درختی به ارتفاع ۶ تا ۱۰ متر ( به ندرت ۱۵ متر ) پوست تنه آن ناهموار چوب آن بسیار محکم و به رنگ قهوه ای است . برگهای زیبای آن ساده و قلبی شکل می باشد و در دوطرف شاخه به صورت متناوب قرار دارد. برگها در بعضی رقم ها صاف و در بعضی دیگر دندانه دار است . سطزح فوقانی برگ ، سبز تیره و سطح تحتانی آن سبز روشن می باشد . در کنار هر دو برگ در خارج وجود دارد که از تغییر کل گوشوارک ها حاصل شده است. در عناب دو شاخه وجود دارد تعداد زیادی از شاخه ها خزان کننده و به عبارت دیگر در فصل زمستان همانند برگها از درخت جداشده و به زمین می ریزد.
برخی دیگر از شاخه ها دائمی بوده و باعث رشد سالانه درخت می شود این شاخه ها که قطورند خود دارای تعدادی شاخه خزان کننده نیز هستند. گلهای عناب دوجنسی هستند و دارای پنج کاسبرگ ، پنج گبرگ ، پنج پرچم و دو برچه می باشند این گلها معطرند و به وسیله حشرات گرده افشانی می شوند تک درختان عناب نیز محصول طبیعی می دهند و این نشانه خودباروری آن است.در گلهای عناب پرچم ها بالاتر از کلاله قراردارند و این امر به گرده افشانی کمک می کند. گلدهی و میوه دهی عناب در چند مرحله متوالی صورت می گیرد. گلهایی که در اواخر فصل رشد تشکیل می شود زمان لازم را برای تشکیل ، رشد و نمو و رسیدن میوه به دست نمی آورند.
میوه ها شفت ، بیضوی تا کروی به رنگ قرمز تیره یا متمایل به مشکی ، گوشت میوه سفید و شیرین مزه و خوراکی ، میوه گیاه بخش دارویی این گیاه را تشکیل می دهد. میوه عناب را باید پس از رسیدن کامل در پاییز جمع آوری کرد.میوه های خشک عناب شبیه خرما است به همین دلیل به آن خرمای چینی نیز می گویند. درخت عناب بومی مناطق گرم است که از چندهزار سال قبل در کشورهایی مانند چین و هندوستان کشت شده است. عناب در ایران در سواحل دریای خزر ، مینودشت ، کردستان ، گرگان ، خراسان و کرمان به طور خودرو می روید.
تولید سالانه این میوه در چین ۴۵۰ هزار تن است که در میزان آن در باغات ۲۹۰ هزار هکتار عناب در چین به میزان هکتار مرکبات در فلوریدا محاسبه می شود . اگر چه این گیاه در مناطق خشک بهتر با شرایط کنار می آید با این حال هر نوع وضعیت آب و هوایی تحمل می نماید . عناب در هر نوع خاکی پرورش می یابد و نسبت به قلیایی بودن و نمکدار بودن زمین مقاوم است . نیاز به خنکی کمتری دارد اگر چه سرمای شدید را تحمل می کند.
دوره خفتگی به آن اجازه می دهد که یخبندان های دیر هنگام بهاری و دوره زیادی خفتگی را تحمل کند و فایده زیادی برای زنبورداران دارد. بعضی از گونه ها همه ساله فراوان میوه می دهند .
درخت عناب در تمام نقاط ایران می روید ، محصول می دهد و با بیشتر آب و هوای مناطق ایران سازگار است. این درخت در برابر کم آبی بسیار آبی مقاوم می باشد.

خصوصیات ظاهری درخت عناب

درخت عناب درختی کوچک و برگ ریز بوده و در زمستان خزان می کند. این درخت ۵ تا ارتفاع ۱۲ متر رشد کرده و سرعت رشد زیادی دارد. گلها در بهار ظاهر شده و بذر آنها در پاییز می رسد. گل ها دو جنسی هستند یعنی هم دارای گل جنس نر و هم دارای جنس ماده می باشند. غالبا بوسیله حشرات گرده افشانی می شوند.
اصولا شاخه های درخت عناب خاردار می باشد. برگ ها براق و سبز رنگ هستند و ۲ تا ۷ سانتی متر طول و ۱ تا ۳ سانتی متر عرض دارند. برگ‌های بیضی شکل کشیده، بدون کرک و حاشیه‌هایش دندانه‌دار می‌باشد گل ها کوچک بوده و حدودا ۵ میلی متر قطر داشته و پنج گلبرگ جزئی و سفید مایل به سبز هستند.
میوه های عناب در هنگامی که هنوز نرسیدند، کمی مزه ی سیب می دهد و هنگام رسیدن رنگ آنها قهوه ای با برق سیاه می شوند. تقریبا شبیه یک خرمای کوچک دیده می شوند. در داخل آن یک هسته ی محکم شبیه هسته ی زیتون وجود دارد.

فرایند کاشت، داشت و برداشت عناب در طرح کشت و پرورش عناب

تکثیر گیاه با قلمه زدن شاخه ها و یا از طریق بذر امکانپذیر است که براي ایـن کار بذر را در فصل پائیز در خزانه هایی که از خاك مناسبی برخور دارند، کشـت می نمایند. با آبیاري منظم و به موقع و نیز وجین علف هاي هـزر سـطح خزانـه، نهال ها پس از دو سال از ریشه نسبتاً ضخیم و مناسـبی برخـوردار مـی شـوند و میتوان آنها را به زمین هاي مورد نظر منتقل کرد.
زمان مناسب براي انتقال نهال ها به زمین دائمی اواخر پائیز یـا اوایـل بهـار میباشد. در صورت وجود سرماي شدید زمسـتان کاشـت در اسـفندماه توصـیه شده است. نهال ها در ردیف هایی به فاصله دو متـر کشـت مـی شـود. فاصـله دو نهال در طول ردیف نیز یک متر مناسب است.
پبراي افزایش ضریب ماندگاري نهال هاي عناب هنگام کاشت باید بـه چنـد توجه شود که عبارت اند از:
– پوشاندن ریشه نهالها پس از بیرون آمدن از خـاك و قبـل از انتقـال در گونی یا پارچه نمدار؛
– قرار دادن ریشه هاي نهال قبل از کاشـت در تـوده اي از ماسـه یـا خـاك مرطوب؛
– اندود کردن ریشه نهال در مخلوطی از کود حیوانی، خاك رس و آب؛
– کاشتن نهال در گودالی به همان عمقی که در خزانه بوده است معمـولاً ۵۰*۵۰*۵۰ و کوبیدن خاك براي استقرار ریشه ها در زمین؛
– قرار دادن جوانه انتهایی نهال بـه سـمت وزش بادهـاي غالـب و تنـد در زمان هرس سربرداري؛
– نگهداري ۲ تا ۳ شاخه و حذف شاخه هـاي اضـافی بـه ویـژه شـاخه هـاي خشکیده؛
– هرس ریشه هاي آسیب دیده توسط قیچی ضدعفونی شده؛
– نصب قیم در جهت موافق با باد.
براي حفظ سلامتی نهال هاي کاشته شـده، بـه ویـژه از حملـه جونـدگان و همچنین آفتاب سوختگی از تورهاي خاصی براي پوشش تنه نهال و یـا کاشـت در جهت جنوب غربی در نیمکره شمالی و سفید کردن تنه استفاده مـی شـود. از طرفی، به منظور حفظ تعادل گیاه لازم است پاجوشهاي آن را قطع کرد. براي افزایش طول عمر و کیفیت محصول از هرس هاي فرم و جـوان سـازي استفاده میشود. در سال اول تمامی شاخه هاي جانبی زیر ۵۰ سـانتی متر حـذف میشود. فاصله بین شاخه هاي اصلی باید بین ۳ تا ۴ سانتی متر باشد تـا درخـت
شد متعادلی پیدا کند. هرس جوانسـازي روي درختـان پیـر انجـام مـی شـود بازوهاي کهنسال اولیه درخت حذف و شاخههاي جوان و شاداب بـاقی گذاشـته میشود.
براي افزایش کمی و کیفی تولید محصول، ۵ تـا ۱۰ کیلـوگرم کـود دامـی پوسیده در اطراف هر درخت بـه صـورت چـال کـود ریختـه مـی شـود. البتـه در درختان چند ساله باید ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرم کود دامی پوسیده براي هـر درخـت در نظر گرفته شود. کود شیمیایی با توجه به نیاز کودي خاك به صـورت خـاکی یا محلول پاشی استفاده میشود.
کودهاي از ته، فسفر و پتاسیم بیشترین مصرف کودي باغ عناب را تشکیل میدهند. در عین حال مصرف عین حال مصرف کودهـاي ریز مغـزي آهـن، بـر، فسفر، منگنز، مس و روي صورت میگیـرد. مصـرف کـود بـه صـورت چـال کـود مزایاي فراوانی دارد. از جمله این مزایا، تسهیل جذب عناصر غذایی بیـان شـده است.
درخت عناب با توجه به نوع شرایط آب و هوایی بـه ۳ تـا ۸ دفعـه آبیـاري نیاز دارد. در ابتداي کاشت و در سال اول هر ۴ تا ۵ روز و در سالهاي بعـد هـر حداکثر ۱۵ روز در مناطق خشک و در مناطق کوهستانی و خنـک هـر ۴۵ روز به آبیاري نیاز دارند. با آبیـاري قطـره اي میـزان مصـرف آب بـه شـدت کـاهش مییابد. بنابراین لازم است هنگام طراحی باغ عناب، نقشه نصب سیستم آبیـاري قطرهاي باغ نیز با کمک کارشناسان ذيربط تهیه و آبیاري از همان زمـان نهـال بودن درخت عناب به صورت قطرهاي صورت پذیرد. میوه هاي عناب از اوخر مرداد تا اوایل مهر قابل برداشت است. اگر عنـاب را بخواهند تازه مصرف نمایند باید وقتی شروع به رنگ قرمز شـدن آن هـا را چیـد در صورتی که میوه خشک عناب مدنظر باشد بایستی صبر کرد تا میوه ها کـاملاً روي درخت برسد. سپس آنها را چیده بهصورت سنتی (برداشت عناب با تکـان دادن یا چوب زدن به شاخه هاي درخت میباشد) پس از برداشت، میوههـا را در هواي آزاد و یا با استفاده از خشک کن هاي الکتریکی در دماي ۷۰ درجه خشـک میکنند. استفاده از خشک کن ها سبب حفظ رنـگ و جلـوگیري از چروکیـدگی میوه ها میشود در حال حاضر عملکرد عناب در استان خراسان جنوبی حدود ۳ تن عنـاب تر و ۵۰۰ کیلوگرم عناب خشک شده در هکتار می باشد. در نقاط دیگـر کشـور این عملکرد کمتر اعلام شده است. در عین حال با بهره گیري از روشهاي نوین آبیاري و تغذیه مناسب با استفاده از محلولپاشی کودهاي ریـز مغـذي افـزایش ۳۱ کیفیت عناب تولیدي محقق میگردد و توسعه کمی و کیفی باغات عناب نقـش به سزایی در کاهش نرخ بیکاري بهویژه در بخش کشاورزي خواهد داشت.

شرایط رشد درخت در طرح کشت و پرورش عناب

درختان عناب برای رشد به مقادیر زیادی از بارش و دما نیاز دارند. بنابراین در محیط هایی با تابستان گرم و پرآب بهتر رشد می کنند. اگر خاک آن ها به خوبی زهکشی شده باشد، سال های بیشتری عمر می کنند.
این گیاهان محل گرم و آفتابی را می پسندند. از نظر نوع خاک نیز به خاک های قلیایی گرایش دارند. این گیاهان رشد زیادی دارند و حتی در خاک های فقیر نیز رشد می کنند.
تا دمای ۲۰- درجه سانتی گراد نیز مقاومت داشته اما در مناطق گرمسیر کشت می شوند. برای میوه دهی نیز باید تابستان ها گرمی را تجربه کنند.

آبیاری در کشت و پرورش عناب

اگرچه درخت بالغ به خشکی مقاوم است ولی برای رسیدن به رشد ایده آل و محصول مناسب، حتما باید آبیاری منظم صورت گیرد. توجه داشته باشد که درخت جوان به هیچ عنوان نباید در معرض خشکی قرار گیرد زیرا سبب ضعیف شدن گیاه میشود بنابراین باید در این زمان آبیاری کافی و منظم انجام شود تا ریشه به خوبی در خاک توسعه یافته و درخت استقرار یابد. از طرفی آبیاری نباید به حدی باشد که غرقابی و ماندگاری آب رخ دهد زیرا درخت به این شرایط حساس است و ریشه دچار خفگی میگردد.

خاک

مهمترین ویژگی خاک، داشتن زهکش مناسب است زیرا ماندن آب به مدت طولانی در اطراف ریشه، سبب خفگی ریشه شده، کم کم برگها زرد شده و میریزند و گیاه از بین میرود. بنابراین خاک نباید سنگین باشد و اگر چنین است حتما با افزودن شن یا خاک برگ به آن، اقدام به سبک نمودن بافت خاک نمایید.

نور

این درخت به نور کامل نیاز دارد و اگرچه در محل نیمه آفتاب هم میتواند به رشد خود ادامه داده و میوه بدهد اما کاشت این درخت در سایه یک اشتباه بزرگ است زیرا رشد رویشی بیشتر شده و شاخه ها بلند و باریک میگردند و درخت سسی و شکننده خواهد شد. علاوه بر اینها، ورود دیر هنگام به فاز زایشی و باردهی کم را نیز باید اضافه نمود.

دمای محیط در کشت و پرورش عناب

حداکثر سرمایی که میتواند تحمل کند، ۱۵-درجه سانتیگراد است. در کل این درخت به تابستانهای گرم و طولانی برای باردهی عالی و فراوان نیاز دارد.
برخی ها معتقد هستند که این درخت را نباید در شما کاشت و ممکن است جواب ندهد اما اینطور نیست این میوه در شمال نیز به خوبی رشد کرده و میوه میدهد چون درخت این میوه در محوطه منصوری گل موجود است و هر سال از میوه های آن استفاده می کنیم.

مصارف خوراکی عناب

در بریتانیا عناب را به صورت خشک‌شده یا به صورت آب‌نبات‌های طعم‌دار همراه با چای عصر میل می‌نمایند. در کره، چین و تایوان، شربت شیرین میوه عناب را مورد استفاده قرار می‌دهند. در برخی مناطق از عناب برای تهیهٔ سرکه استفاده می‌شود و در آفریقا از آن کیک درست می‌کنند. عناب کنسرو شده و چای با طعم عناب نیز در جهان استفاده می‌شود اما در ایران، پاکستان و هندوستان، عناب را بیشتر به صورت خشک شده‌استفاده می‌نمایند

ارزش غذایی

این میوه منبع خوبی از ویتامین C و حاوی مقادیر قابل ملاحظه‌ای مواد معدنی است. همچنین دارای پروتئین، کربوهیدرات و مواد معدنی کلسیم، فسفر، آهن، کاروتن، تیامین، ریبوفلاوین، نیاسین و فلور می‌باشد. در ضمن حاوی پکتین (به عنوان کلسیم پکتات) به عنوان فیبر محلول مؤثر در کاهش چربی و قند خون است. محتوای چربی کل میوه عناب بسیار کم است. نسبت اسیدهای چرب اشباع نشده به کل چربی در میوه عناب بالا است.

روش تكثير در طرح توجیهی کشت و پرورش عناب

براي زياد كردن اين گياه چهار راه وجود دارد

۱- جابجايي پاجوش ها

علاوه بر پاجوشها كه از كنار درخت مي رويد، درخت عناب در جستجوي آب شبكه وار ريشه هاي زيادي مي دواند و از ريشه هاي سطحي ، جوانه هايي مي رويد و از زمين بيرون مي آيد . در سال اول به شكل تركه اي راست و صاف خود نمايي مي كند . سال دوم در پايان فصل پاييز كه درخت نمو نسبي كرده است، با بريدن ريشه درخت مادر ، نهال را با ريشه از زمين بيرون مي آورند در جايي ديگر در گودهايي كه پيشتر آماده شده است آن را مي نشانند . خاك محل كشت اگر هوموس دار باشد درخت رشد بيشتر خواهد كرد.
در هر سال يك درخت بزرگ ( درختان مادر ) ، دهها پاجوش قابل جابجايي دارد.

۲- قلمه زدن

از درخت عناب مي توان درنيمه دوم اسفند ماه قلمه گرفت . قلمه ها بايد از شاخه هاي جوان يكساله باشد. زميني را كه براي خزانه كاري بر مي گزينند. شخم عميقي ( ۳۰ سانتي متر ) مي زنند. سپس جويه ، پشته مي كنند.
قلمه هاي سي سانتي متري را كه بطور اريب ( كج ) بريده شده در كناره پشته ها در زمين فرو مي برند . بطوريكه فقط پنج سانتي تر سرقلمه از لبه پشته بيرون و ۲۵ سانتر متر در خاك فرو رفته باشد. فاصله هر قلمه از يكديگر حدود پنج سانتي تر خواهد بود. پس از كشت قلمه ها ، جويه ها را پر از آب مي كنند و زمين قلمه كاري شده بايد هميشه مرطوب باشد و مرتب وجين شود. در روشي ديگر ، پس از برگريزان پاييزي و آغاز فصل سرما ، قلمه ها را آماده مي كنند ودر جعبه هاي پر از خاك اره و يا پاكتهايي پلاستيكي كه باريك و بلند است و براي همين منظور تهيه كرده اند، قلمه ها را در خاك اره مي نشانند و در گلخانه يا جاي گرم و مرطوبي مي گذارند. قلمه ها تا وقتي كه جوانه نزده است ، نياز به آفتاب ندارد. ولي به محض جوانه زدن بايد درهمان درمعرض نور خورشيد قرار گيرد تا بتواند به رشد خود بطور طبيعي ادامه دهد.
قلمه ها در خاك اره مرطوب ريشه مي دواند و هر قمله نهالي مستقل خواهد بود. جدا كردن
قلمه ها در خاك اره كاري بسيار آسان است و ريشه ها سالم مي مانند پس از برطرف شدن خطر سرما، يعني حدود ارديبهشت ماه ، آنها را از گلخانه هاي بيرون مي آورند و به زمين محل كشت انتقال مي دهند . قلمه زدن در پاييز يك سال نهال را جلو مي اندازد و زودتر درخت به بار خواهد نشست.

۳- خوابانيدن

شاخه هاي دوساله اي را كه از بخش پاييني تنه درخت مادر روييده است مي توان خوابانيد اين كار در فصل پاييز و اواخر زمستان انجام مي شود. براي خوابانيدن شاخه درخاك به اين ترتيب بايد اقدام كرد : آن بخش از شاخه كه در زير خاك قرار مي گيرد، وسيله كارد تيزي قبلاً پوست نيمي از شاخه به درازاي پنج سانتي متر بريده و برداشته مي شود. سپس نزديك شاخه را گود مي كنند و آن را به آرامي مي خوابانند و گود را پر از خاك مي كنند. سرشاخه را كه از خاك بيرون مي ماند به يك قيم مي بندند تا راست بايستد . از همان محلي كه پوست برداري شده است ، درطول بهار و تابستان ريشه هاي نابجا مي رويد اسفند سال بعد از آن را از درخت مادر مي برند و با ريشه به محل اصلي انتقال مي دهند.

۴- كشت بذر عناب

دانه هاي عناب را گردآوري كرده سيلو مي كنند . سپس در بهار مي كارند. هسته هاي عناب رسيده ، هريك مي تواند نهالي توليدكند. روش كشت به اين صورت است كه در نيمه اول اسفند هسته ها را در ظرفي پر از آب مي ريزند و در جاي گرمي مي گذارند . پس از چند روز كه خيس خورد آنها را در زميني كه پيشتر آماده شده است مي كارند. همه روزه روي آنها را آب مي پاشند . بذرها در نيمه دوم فروردين مي رويند. نهالهاي دوساله را پس از برگريزان از خزانه به زمين اصلي منتقل مي كنند.
ولي بهترين راه زياد كردن درخت عناب ،‌ همان جابجايي پاجوشهاي ريشه دار است. زيرا مطمئن تر خواهد بود. درخت عناب را معمولاً‌ پيوند نمي زنند زيرا نوع مرغوبتري ندارد. ولي درصورت پيوند زدن ، نهالها زودتر به بار مي نشيند.
فاصله درختان عناب از يكديگر بسته به اين كه درخت به چه منظوري كاشته مي شده فرق مي كند. اگر هدف به دست آوردن ميوه باشد بايد نهالها چهار تا پنج متر دور از يكديگر نشانده شوند. ولي اگر براي تهيه چوب مبادرت به درخت كاري كنند، حدود نيم متر تا شصت سانتي متر فاصله كفايت مي كند.
در كشت سنتي درخت عناب را كود نمي دهند ولي براي برداشت محصول بيشتر بايد كود داده شود. بهترين كود همان كودهاي يك ساله حيواني مي باشد كه در پاييز روي زمين مي پاشند سپس فاصله بين درختان عناب را شخم مي زنند تا كودها با خاك مخلوط شود. در حدود ارديبهشت ماه كمي كود سفيدشكري ( اوره ) نيز مفيد است ، كه پس از كودپاشي ، آبياري مفصلي را مي طلبد.

خلاصه بررسی فنی، مالی و بازار طرح کشت و پرورش عناب

عملکرد سالیانه : ۶ تن در هکتار
نرخ برابری دلار : ۲۲۰۰۰ تومان
سطح زیر کشت : ۵ هکتار
تعداد نیروی انسانی مورد نیاز : ۲ نفر
میزان سرمایه گذاری ثابت : ۱.۵ میلیارد تومان (بدون احتساب هزینه های سرمایه گذاری)
نرخ بازده داخلی در سال مبنا : ۳۵ درصد