مشاوره طرح توجیهی و امکان سنجی
درخواست تهیه طرح توجیهی
در طی یک دهه گذشته که در حوزه مشاوره سرمایه گذاری و تهیه طرحهای توجیهی و مطالعات امکانسنجی فعالیت داریم، در اغلب موارد شاهد هستیم متقاضی (سرمایه گذار) ادعای پررنگی در وصف قابلیت‌های تجاری و مالی طرح خود دارد. یکی از عواملی که می‌تواند نقش مثبتی در تعدیل و منطقی نمودن انتظارات هر دو گروه (متقاضی و سرمایه گذار) و در نهایت ایجاد امکان سرمایه گذاری در طرحی با ویژگی‌های تجاری متعادل اما مثبت داشته باشد، تهیه گزارش طرح توجیهی، مطالعات امکانسنجی و تنظیم طرح کسب و کار است.بخش طرح تجاری یکی از بخشهای مهم کریدور خدمات فناوری تا بازار محسوب می‌شود، که از وظایف اصلی آن تهیه و مشاوره طرح توجیهی، مطالعات امکان سنجی و طرحهای کسب و کار به عنوان پیش نیاز تأمین مالی ایده‌ها و طرحهای سرمایه گذاری است.
گزارش توجیهی (FS) یک برآورد است، یک تخمین یا یک پیش بینی است، که یک سری بخشهای کمی و واقعی نظیر بخشهای مالی (تجهیزات، ساختمان، مواد اولیه و…) دارد و یک سری از بخشهای آن تخمینی است. نظیر اندازه بازار، پیش بینی قیمت و میزان فروش و بخش آخر مطالعات توصیفی است.
در بخش واقعیات، امکان سنجی باید به سمت اعداد واقعی حرکت کند. در بخش پیش بینی‌ها نیز باید هدف، رسیدن به پیش بینی‌های واقعی یا نزدیک به آن باشد و از بزرگنمایی جلوگیری و تعدیلات لازم اعمال شود. در بحث گزارشات توجیهی و مطالعات امکان سنجی (طرح FS) سناریوهای بدبینانه تا خوش بینانه در پروژه وجود دارد، بنا به تجربه در اکثر موارد سناریوی خوش بینانه ترین وضعیت توسط متقاضی ترسیم می‌شود، لذا همیشه این سؤال یا واقعیت وجود دارد که آیا باید تیم تهیه کننده طرح توجیهی و امکانسنجی (طرح FS) در کنار و همسو با متقاضی قرار بگیرد یا در کنار منبع تأمین سرمایه (بانک، صندوق، شریک تجاری و …).
ما به عنوان شرکت تهیه کننده گزارش توجیهی و مطالعات امکانسنجی (FS) سعی می‌کنیم تا در پروژه‌ها سناریوهای مختلف را بررسی نمائیم و در نهایت واقعی‌ترین حالت را بررسی و محاسبه نمائیم. بنابراین چه بسی در برخی پروژه‌ها نتایج مطالعات، طرح را امکان پذیر نشان ندهد که این موضوع به اطلاع متقاضی می‌رسد و راهکارهای لازم نیز در اختیار وی قرار داده می‌شود، البته قبول داریم که در برخی پروزه ها خصوصاً پروژه‌های با سطح تکنولوژی خیلی بالا بدلیل عدم وجود مستندات لازم بسیاری موارد تخمینی است چرا که سابقه‌ای از قبل برای آن پروزه در ایران وجود ندارد، ایحال تمام سعی ما این است در اینطور مواقع و در این دست از طرح‌ها جنس کار ما صرفاً توجیهی نباشد.
عملیات ارزیابی مطالعات امکان سنجی بازار، فنی، مالی و اقتصادی، از پیشنهاد طرح آغاز می‌شود و تا اجرای طرح ادامه می‌یابد. ابتدا اهداف طرح بررسی می‌شود، محصولات تعریف می‌گردد، سپس هزینه‌ها و فواید محاسبه می‌شود و در نهایت وارد مرحله انتخاب می‌شود.
بررسی اصولی و علمی طرحهای صنعتی شامل یک سری مطالعات امکان سنجی جامع و پی در پی (شامل مطالعه بازار، بررسی‌های فنی، مالی و اقتصادی) است، که البته با در نظر گرفتن ویژگی‌ها و شرایط خاص هر طرح، درجه شدت و اهمیت هر یک از موارد مذکور، تعیین می‌شود.
مطالعات امکانسنجی صنعتی، مطالعات کارشناسی است که معمولاً قبل از اجرای طرحهای سرمایه گذاری صنعتی انجام می‌گیرد. در این مطالعات طرح از نگاه بازار، فنی، مالی و اقتصادی مورد بررسی و آنالیز قرار گرفته و نتایج حاصل از آن به عنوان مبنایی برای تصمیم گیری. سرمایه گذاران مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در انجام مطالعات امکان سنجی و طرح توجیهی مدلهای مختلفی وجود دارد، یکی از این مدلها متدولوژی سال ۱۹۹۱ سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو – UNIDO) بخشهای اصلی این مدل به ترتیب زیر است:
خلاصه اجرایی
سابقه و تاریخچه پروژه
سابقه و پسزمینه طرح و ایده
تجزیه و تحلیل بازار و مفهوم بازاریابی
مواد اولیه و تجهیزات
مکان، محل و محیط زیست
مهندسی و فناوری
سازماندهی و هزینه های سربار
منابع انسانی
برنامه ریزی اجرا و بودجهبندی
تجزیه و تحلیل مالی و ارزیابی سرمایه گذاری و نتایج نرم افزار کامفار
یک نمونه دیگر از مدلهای قابل قبول داخلی نیز شامل مباحث زیر می‌باشد:
مطالعه بازار
تاریخچه طرح
ظرفیت طرح
مطالعه تکنولوژی طرح
محل اجرای طرح
مهندسی طرح و مدیریت پروژه
سرمایه گذاری و تأمین مالی طرح
معیارهای ارزیابی طرح
سودآوری و پیشبینی مالی طرح
طرح توجیهی فنی – اقتصادی (امکان سنجی)
معمولاً به بانک‌ها و سرمایه گذاران جهت تأمین مالی طرحهای سرمایه‌گذاری ارائه می‌شود تا بر اساس برنامه زمان‌بندی و منابع موردنیاز و همچنین با بررسی درآمدها و شرایط بازگشت سرمایه، سرمایه‌گذار یا بانک را متقاعد سازد که در پروژه سودآوری مشارکت می‌کند. بررسی توجیه‌پذیری هر طرح سرمایه‌گذاری در سه بخش مطالعات بازار، مطالعات فنی و مطالعات مالی صورت می‌پذیرد.
معمولاً در این‌گونه مطالعات به موضوعاتی چون وضعیت بازار، مشخصات محصول، ظرفیت تولید، ماشین‌آلات لازم، میزان سرمایه‌گذاری و سودآوری طرح پرداخته می‌شود. فعالیت‌های شرکت در این حوزه عبارتند از:
مطالعات فرصت Opportunity Study
مطالعات مقدماتی طرح توجیهی (امکان سنجی) Pre-Feasibility Study
مطالعات طرح توجیهی (امکان سنجی) Feasibility Study
مطالعات طرح توجیهی فنی (امکان سنجی فنی) Technical Study
اهداف طرح توجیهی
طرح توجیهی می تواند برای بدست آوردن اهداف گوناگونی نگارش و تدوین گردد از جمله:
۱- طرح توجیهی به صورت شخصی و جهت تصمیم گیری درون سازمانی.
۲- طرح توجیهی برای گرفتن تسهیلات و یا جذب سرمایه گذار.
۳- طرح توجیهی جهت اخذ مجوز و پروانه طرح.
۴- طرح های توجیهی جهت اخذ زمین از بخش های دولتی.
۵- طرح توجیهی جهت گسترش کسب و کار
نگارش طرح توجیهی
اکثر مراکز و موسسات جهت پذیرش طرح های توجیهی، فرمت از پیش تعیین شده ای را در وب سایت های خود قرارداده اند که افراد می توانند بر اساس آن به نگارش طرح توجیهی خود بپردازند که غالب کلی تمام طرح های توجیهی یکسان است ولی در جزئیات و بندها مقداری با هم متفاوت هستند باتوجه به اینکه طرح توجیهی مربوط به چه شاخه ای و برای کسب چه امتیازی تدوین می گردد، می تواند سرتیتر ها و بندهای طرح را متفاوت کند. چنانچه برای ایجاد کردن یک طرح کسب کار جدید و نو طرحی نوشته شود باید تفسیر و توضیحات فنی بیشتری در مورد آن داده و جزئیات مربوط به کار بیشتر تشریح گردد ولی چناچه برای توسعه و بزرگ تر کردن یک کار و پیشه قدیمی قصد نگارش طرح را دارید؛ باید علاوه بر تشریح عملکرد گذشته خود به صورت خلاصه و ارائه جوازها و پروانه های موجود، نسبت به چگونگی و علت بزرگ تر کردن آن کسب و کار توضیحات و اطلاعات کامل ارائه گردد.
تهیه طرح توجیهی
به طور کلی هر مشاوره طرح توجیهی دارای چهار بخش اصلی است که باید توسط فرد متقاضی یا مشاور مورد تایید تکمیل گردد:
۱ بخش سابقه متقاضی
در این بخش به معرفی متقاضی و سوابق ثبتی و مدیریتی وی اشاره خواهد شد. سوابق مالی و توانمندی‌های شرکت و اعضای هیئت مدیره و سهامداران شرکت نیز در این بخش ارائه می‌شود. در واقع هدف از این بخش معرفی شرکت به منظور بررسی اهلیت و ارزیابی توانمندی‌های وی به بانک عامل یا سایر موسسات و سازمانهای پذیرنده طرح به منظور تصمیم‌گیری در مورد طرح و میزان تسهیلات متناسب با سوابق مالی و توانمندی‌های متقاضی می‌باشد.
۲ بخش مطالعه بازار معادل واژه انگلیسی Market Study
در مشاوره طرح توجیهی هدف از این بخش ارائه نمایی کلی از محصولات طرح و سپس برآورد اندازه بازار می‌باشد. بخش مطالعه بازار به دو بخش کلی قابل تقسیم است:
– بخش توضیحات: در این بخش باید ابتدا موضوع طرح و محصول به صورت کلی معرفی گردد و جهت ورود به بحث عرضه و تقاضا دید کلی از محصول و کاربردهایش به مطالعه کننده طرح داده شود. ارائه استانداردهای کلی محصول، معرفی کدهای آیسیک محصول ، تعرفه‌های گمرکی، بررسی و تحلیل محل اجرای طرح از جوانب مختلف مکانیابی از جمله دسترسی به مواد، بازار مصرف، دسترسی به نیروی انسانی و سایر موارد در این قسمت انجام خواهد شد.
– بخش تحلیل عرضه و تقاضا: در این بخش ابتدا می‌بایست نسبت به تعریف دقیق محصول یا خدمت اقدام گردد. به عنوان مثال در طرح های صنعتی کدهای آیسیک محصولات طرح به صورت دقیق تعیین شده و با استفاده از سامانه‌های آماری موجود نسبت به برآورد میزان عرضه فعلی و پیش بینی میزان عرضه محصولات طرح در آینده اقدام می گردد. سپس با استفاده از روشهای مختلف مانند مصرف سرانه نسبت به برآورد تقاضای فعلی و پیش بینی میزان تقاضای محصولات طرح در آینده اقدام می شود و با انجام مراحل فوق اختلاف میان عرضه و تقاضای محصول برای دوره کوتاه مدت آینده (حدود ۵ سال آینده) که طرح حاضر به بهره‌برداری می‌رسد، برآورد می‌گردد. نکته قابل توجه در این قسمت آن است که طرح در صورتی از توجیه بازار مناسبی برخوردار است که گپ عرضه و تقاضای برای سال‌های آینده از پیشبینی تولید صورت گرفته در بخش فنی برای سال‌های آینده بیشتر باشد. در غیر این صورت می‌بایست به کارشناس فنی هشدار داده شود که ظرفیت و در نتیجه برنامه تولید طرح تعدیل گردد.
۳ توجیه پذیری فنی معادل واژه انگلیسی Technical Feasibility
در مشاوره طرح توجیهی و بخش فنی در واقع حساسترین بخش طرح از نظر اعداد و ارقام است که می‌بایست برای تمامی اعداد و ارقام ارائه شده در طرح مدرک و دلیل وجود داشته باشد که معمولا بخشی از این مدارک توسط متقاضی و بخشی توسط مشاور تکمیل می‌شود. هدف اصلی از بخش فنی برآورد ۴ پارامتر زیر می‌باشد که به عنوان ورودی‌های اصلی در بحث تصمیم‌گیری سودآوری پروژه مطرح هستند.
– ظرفیت سنجی : در این بخش با توجه به نوع طرح و مدارک و مستندات موجود نسبت محاسبه ظرفیت تولید محصول یا ارائه خدمات اقدام می گردد. در طرح های صنعتی خطوط تولید به دو صورت پیوسته و غیر پیوسته نسبت به تولید محصولات اقدام می نمایند. در خطوط تولید پیوسته ظرفیت خروجی خط بر اساس واحد تولید در ساعت مبنای محاسبات ظرفیت سنجی در نظر گرفته شده و با در نظر گرفتن مفروضات مدت زمان و تعداد شیفت و روز کاری، ظرفیت سالیانه طرح محاسبه می گردد. در مورد خطوط تولید غیر پیوسته ظرفیت هر یک از دستگاه‌ها براساس واحد تولید در ساعت ارائه می‌شود و می‌بایست با تعیین گلوگاه خط، ظرفیت تولید کارخانه براساس ظرفیت آن دستگاه برآورد شود و با در نظر گرفتن مفروضات مدت زمان و تعداد شیفت و روز کاری، ظرفیت سالیانه طرح محاسبه می شود.
– برنامه تولید و فروش : با در نظرگیری زمان‌بندی اجرای فاز ساخت پروژه، زمان بهره‌برداری از طرح مشخص خواهد شد. در این قسمت با توجه به برآورد ظرفیت عملی تولید محصول یا ارائه خدمت در سال، فرض می‌شود که به دلایل بازاریابی و سایر عوامل، طرح پس از بهره‌برداری طی ۴ سال و با شیب ۷۰% برای سال اول، ۸۰% برای سال دوم، ۹۰% برای سال سوم و ۱۰۰% برای سال چهارم (مبنا) ظرفیت عملی طرح برسد. بنابراین با در نظرگیری موارد فوق و قیمت فروش محصول، پیشبینی فروش محصول یا خدمت برای ۴ سال اول بهره‌برداری از طرح انجام خواهد شد.
– برآورد سرمایه گذاری :در این بخش به برآورد سرمایه‌گذاری ثابت و در گردش پروژه پرداخته خواهد شد.
سرمایه گذاری ثابت پروژه شامل اقلامی است که از ابتدای شروع فاز ساخت تا ابتدای شروع فاز بهره‌برداری از پروژه هزینه خواهد شد. این اقلام شامل زمین، محوطه، ساختمان، ماشین آلات، تاسیسات، لوازم و تجهیزات آزمایشگاهی، اثاثیه اداری، وسایل نقلیه، هزینه‌های پیشبینی نشده و هزینه‌های قبل از بهره‌برداری (شامل هزینه‌های ثبت شرکت ، مشاوره، هزینه‌های کارشناسی بانک و افزایش سرمایه و حقوق دستمزد قبل از بهره‌برداری) می‌باشد.
سرمایه گذاری در گردش پروژه شامل اقلامی است که پس از تکمیل فاز ساخت و به منظور شروع تولید هزینه می‌شود. این اقلام شامل خرید مواد اولیه، حساب‌های دریافتنی (فروش محصولات به صورت غیر نقد) و تنخواه می‌باشد که اعداد مربوطه براساس دوره گردش هر قلم و هزینه‌های سالانه طرح محاسبه می‌شود.
– برآورد هزینه‌های سالانه: این هزینه‌ها در واقع شامل اقلامی است که طی دوره بهره‌برداری از طرح هزینه می‌شوند و به صورت سالانه برآورد می‌شوند و ملاک تعیین سود و زیان پروژه می‌باشند. هزینه‌های این قسمت شامل هزینه سالانه خرید مواد اولیه، هزینه‌های انرژی، هزینه سالانه حقوق و دستمزد پرسنل اداری و تولیدی، هزینه‌های تعمیرات و نگهداری و استهلاک، هزینه‌های بازاریابی و فروش، هزینه‌های مالی و سایر می‌باشد.
۴ بخش ارزیابی مالی معادل واژه انگلیسی Financial Analysis
مشاوره طرح توجیهی و براساس نتایج به دست آمده در بخش فنی و با استفاده از نرم افزار کامفار تحلیل‌های مالی پروژه انجام می‌شود. در این بخش برخی از شاخص‌های با اهمیت از جمله نرخ بازده داخلی، دوران بازگشت سرمایه، تحلیل حساسیت نرخ بازده نسبت به تغییرات سه آیتم اصلی یعنی سرمایه‌گذاری، فروش و هزینه‌ها و شاخص‌های مالی پروژه گزارش می‌شود. در پایان و براساس شاخص‌های به دست آمده نتیجه‌گیری و پیشنهاد مالی ارائه می‌شود و در صورت پیشنهاد به اعطای تسهیلات، به ارائه مشخصات تسهیلات ارائه شده (اعم از مشارکت مدنی، فروش جعاله یا فروش اقساطی مواد اولیه) و نحوه بازپرداخت آن و شرایط مخصوص اعطای تسهیلات اشاره می‌شود.
” مشاوره طرح توجیهی و امکان سنجی “