مطالعات توجيهی فنی و اقتصادی طرح

قانون برنامه و بودجه كشور را اينگونه مقرر داشته است كه طرح هاي عمراني بر اساس مطالعات توجيهی فنی و اقتصادی طرح انتخاب و اجرا شود. منظور از مطالعات توجيهي جمع آوري يكسري آمار و اطلاعات در مورد طرح و تحليل آن اطلاعات و آمار به منظور اظهار نظر در مورد سودآوري آن و اطمينان از بررسي كليه گزينه هاي موجود و انتخاب بهترين گزينه كه از لحاظ اقتصادي و اجتماعي مي باشد. حال جهت اينگونه مصالعات انجام چندين مرحله الزامي است:

1- مطالعه شناسايي

2- مطالعه مقدماتي

3- مطالعات تخصصي

4- مطالعات توجيهي تفصيلي

كه انجام كليه اين مراحل در قالب مطالعات امكان سنجي صورت مي گيرد. در بخش مطالعات توجيهي تفصيلي مراحل مختلف ديگري صورت مي گيرد كه عبارتند از: بررسي نياز يا تقاضا، تعيين مقادير – كيفيت وزمان بندي منابع فيزيكي مورد نياز و محصول طرح، تعيين قيمتهاي منابع و محصول طرح به منظور برآورد هزينه و فايده آن، تعين سود مالي يا سود اقتصادي كه بر اساس آن بتوان گزينه هاي مختلف يك طرح را با هم مقايسه كرد و طرح مورد مطالعه را با ساير طرح ها مقايسه نمود.

ضميمه همه این ابزارها، يك كتابچه راهنما در مورد نحوه انجام مطالعات امكان سنجي ارائه می شود كه دربرگيرنده مطالب بسيار مفيدي است. در اين کتابچه بطور مفصل به مواردي كه در مطالعات امكان سنجي بدانها پرداخته مي شود، اشاره شده است. در اين كتابچه پس از معرفي مطالعات پيش از سرمايه گذاري- پيش از امكان سنجي و امكان سنجي، بطور مفصل به موارد زير مي پردازد:

1- تحليل بازار و مفاهيم بازاريابي: در اين بخش پس از معرفي مفهوم بازاريابي، به تحقيقات بازار و روش انجام آن مي پردازد.سپس نحوه هماهنگي استراتژي اصلي پروژه و مفاهيم بازاريابي در پروژه را بيان مي‎دارد. در پايان نحوه برخورد با هزينه هاي بازار يابي ارائه مي گردد.

2- مواد خام و ملزومات كارخانه: در اين بخش يك طبقه بندي كلي از مواد خام و ملزومات ورودي پروژه انجام مي گيرد. سپس به نياز هاي پروژه، ميزان دسترسي به اين ورودي ها، برنامه فروش آنها در بازار و هزينه هاي مربوطه پرداخته مي شود.

3- موقعيت مكاني و محيطي پروژه: در اين بخش به يكي از مهمترين عوامل مؤثر بر اجراي پروژه كه همان مكان اجراي پروژه است پرداخته مي شود. نكته مهم اين فصل، راهكاري است كه پيش روي صاحبان پروژه قرار مي گيرد كه چگونه منطقه اي را براي اجراي پروژه برگزينند كه هم براي انها سودآور بوده و هم منافع ملي را به خطر نيافكند.

4- مسئلة فني – مهندسي و تكنولوژي: مسائل فني – مهندسي و تكنولوژي مورد نياز پروژه دراين بخش مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد . نحوه تهيه برنامه توليد – پيش بيني ظرفيت كارخانه – انتخاب تكنولوژي، خريد و انتقال آن، بحث مهندسي اصولي و تفصيلي، انتخاب ماشين آلات و تجهيزات، فعاليتهاي مربوط به مهندسي سيويل، الزامات نگهداري و جايگزيني و نهايتاً برآورد هزينه هاي مربوط به موارد فوق از جمله مواردي است كه مفصلاً بدانها پرداخته مي شود و راهنماي بسيار خوبي براي صاحبان يك پروژه جهت اجراي موفق آن خواهد بود.

5- سازمان و هزينه هاي سربار: در اين بخش مسئله مديريت و سازمان پروژه، طراحی سازماني و هزينه‎هاي سربار مربوط به پروژه مورد بحث قرار مي گيرند.

6- منابع نيروي انساني: از آنجائيكه نيروي انساني در هر فعاليتي از مهمترين عوامل موفقيت آن خواهد بود، اين بخش به اين مسئله مهم اختصاص داده شده است. طبقه بندي انواع وظايف،محيط اقتصادي – اجتماعي و فرهنگي سازماني، الزامات مربوط به پروژه، ميزان دسترسي و استخدام نيروي انساني، برنامه‎هاي آموزشي و برآورد هزينه هاي مربوط به كليه موارد فوق در اين فصل بحث گرديده است.

7- برنامه ريزي و بودجه بندي اجراي پروژه: در اين اهداف برنامه ريزي – مراحل اجراي پروژه – برنامه‎ريزي زماني پروژه و نحوه پيش بيني بودجه اجراي پروژه مورد بحث و تحليل قرار مي گيرد.

8- تحليل مالي و ارزيابي سرمايه گذاري: در اين فصل به يكي از مهمترين مسائل موجود در ارزيابي پروژه‎‎هاي سرمايه گذاري پرداخته مي شود. اين فصل مسائل كمي مربوط به پروژه را عنوان و مورد تحليل قرار مي دهد. در اين بخش اهداف تحليل مالي، برآورد هزينه هاي پروژه، صورتهاي مالي اساسي، روشهاي ارزيابي سرمايه گذاري، تامين مالي پروژه ها و نسبت هاي مالي و كارايي، ارزيابي سرمايه‎گذاري تحت شرايط عدم اطمينان و ارزيابي اقتصادي پروژه مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد.

در رابطه با انجام مطالعات امكان سنجي، مطالب اين Manual مي تواند بعنوان مكمل مباحث نظري ارائه شده در راهنماي توجيه طرح سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور مورد استفاده قرار گيرد.

جدولهاي تنزيل

جهت تنزيل كردن وجوه نقد و بعبارتي محاسبه ارزش فعلي، نياز به نرخ تنزيل مناسب مي باشد. پس از تعيين نرخ تنزيل كه خود به عوامل گوناگوني بستگي دارد، نوبت به محاسبه عامل تنزيل و يا بهره مركب (Discount factor) مي رسد. حال بسته به اينكه نحوه پرداخت و يا دريافت وجوه بطور مساوي و يا نامساوي است، محاسبه اين عامل متفاوت است. هر گاه عمل تنزيل وجوه بصورت دستي محاسبه مي گردد، تحليلگر خود بايستي با استفاده از فرمولهاي موجود در اين زمينه، ارزش فعلي را محاسبه نمايد و يا از جداولي كه در اين زمينه از قبل تهيه شده است جهت تعيين عامل تنزيل بهره ببرد.

توجيه اقتصادي و اجتماعي

هدف از اجراي تحليل اقتصادي و اجتماعي در مجموعه گزارش توجيه طرح، و منظور از توجيه اقتصادي و اجتماعي يك طرح آن است كه اين اطمينان حاصل گردد كه وجوه كافي براي ادامه عمليات وجود دارد،كم هزينه‎ترين وسيله و روش براي تحقق فايده حاصل از طرح مورد استفاده قرار مي گيرد، توزيع فايده طرح منطبق با اهداف آن است و آثار زيست – محيطي طرح در تحليل اقتصادي آن منظور شده است.

در راهنماي تهيه گزارش توجيه طرح سازمان مديريت و برنامه ريزي كشور و در بخش توجيه اقتصادي و اجتماعي طرح، مباني تحليل اقتصادي طرح هاي عمراني به شكل بسيار جامع و مفصل و در قالبي تئوريك ارائه شده است. مباني ارائه شده، ذهنيتي نسبتاً دقيق و جامع براي صاحبان پروژه در رابطه با توجيه اقتصادي طرح ها، ايجاد مي كند و آنها را با اين مبحث كاملاً آشنا مي سازد، ولي نكته قابل توجه اين است كه در زمان اجراي تحليلهاي اقتصادي، اين تحليلهاي مالي و با استفاده از قيمتهاي اقتصادي (Economic or shadow prices) انجام مي دهد و نتيجه اين تحليلها (بصورت كمي) NPV و IRR اقتصادي پروژه است. ساير تحليلها كه در قالب پايدار طرح و توزيع فايده طرح و اثر آن بر كاهش فقر انجام گرفته است، با استفاده از يكسري داده هايي بوده كه بصورت ميداني جمع‎آوري شده است و نهايتاً با استفاده از مباني نظري اقتصادي مورد توضيح و توجيه قرار گرفته است.

توجه به اين نكته ضروري است كه جهت تحليل اقتصادي يك طرح، NPV و IRR اقتصادي تنها معيارهايي نيستند كه مي توانند مورد استفاده قرار گيرند، بلكه نسبت ها و مقادير گوناگون ديگري نيز وجود دارند كه مي‎توانند در اين زمينه مورد استفاده مفيد قرار گيرند. حسن این ابزارها آن است كه علاوه بر NPV و IRR اقتصادي، اطلاعات مفيد ديگري نيز ارائه مي دهد كه در تحليلهاي اقتصادي بسيار مثمرثمر خواهد بود. با استفاده از اين اطلاعات پردازش شده، علاوه بر آنكه توجيه كلامي در زمينه حفظ و تامين منابع ملي از ناحيه اجراي طرح، اعداد و ارقامي جهت پشتيباني از اين توجيهات ارائه مي گردد.

این ابزارها اطلاعاتي كه جهت انجام تحليل مالي به كامپيوتر وارد شده است را به عنوان مبنا قرار داده و با استفاده از ضرايب تبديل مناسب (Conversion factor) (كه در راهنماي توجيه طرح سازمان برنامه و بودجه بطور مفصل توضيح داده شده است) كه كاربر به سيستم وارد مي كند، قيمتها را به قيمت اقتصادي تبديل كرده و آنها را مورد تحليل قرار مي دهد. در ضمن در هنگام ورود اطلاعات، اين نرم افزار موارد مربوط به قابل مبادله بودن و يا غير قابل مبادله بودن، واردات و صادرات و طالاعات مشابه را درخواست كرده تا در صورت نياز مورد استفاده قرار دهد. علاوه بر اين ممكن است بسياري از اطلاعات مورد نياز براي تحليل مالي، در صورت لزوم در تحليل اقتصادي مورد استفاده قرار گيرد. از جمله اطلاعات لازم ديگر، نرخ تنزيل اقتصادي است كه معمولاً از نرخ تنزيلي جهت تحليلهاي مالی مورد استفاده قرار مي گيرد، متفاوت است.

بطور خلاصه بايستي عنوان كرد این ابزارها با استفاده از اطلاعاتي كه در بخش تحليل مالی وجود داشت و يا اطلاعاتي كه از كاربر درخواست مي كند، با سرعت و دقت بسيار بالا، تحليلهاي اقتصادي را انجام داده و بر مبناي اين تحليلها، اطلاعات بسيار مفيدي را در اختيار كاربر مي گذارد. از جمله اين اطلاعات ، ارزش افزوده طرح در سطح خرد و كلان (ملي) مي باشد. همچنين توزيع اين ارزش افزوده (از لحاظ حقوق و دستمزد و بهره و …) نيز نمايش داده مي شود. علاوه بر اين نسبتهاي كارايي طرح را نيز در زمينه هاي متفاوت ارائه مي دهد (از جمله كارايي مطلق يا نسبي). همچنين در رابطه با كمكي كه نيروي كار ماهر و غير ماهر در بهبود طرح ارائه ميدهند، اطلاعات مفيدي توليد مي شود. نقش طرح در توسعه صادرات در صورتيكه محصولات طرح قابل صدور باشند و نيز نقش طرح در توليد ناخالص داخلي (در صورت استفاده طرح از مواد اوليه وارداتي و موارد مشابه) و موادي از اين قبيل، از جمله اطلاعات ارائه شده در اين نرم افزار مي باشد، در مواردي كه خريد ها و يا فروشهاي خارجي وجود داشته باشد، نرخهاي تغيير ارز نيز كه احتمالاً از لحاظ اقتصادي با نرخ تغيير ارز در تحليلهاي مالي متفاوت است، وارد برنامه شده و اطلاعات مفيدي را نرم افزار در رابطه با آن ارائه مي دهد. علاوه بر موارد فوق، مي توان اطلاعاتي را كه در این شیوه ها در مطالعات توجيهی فنی و اقتصادی طرح اقتصادي به كاربر ارائه مي دهد به شرح زير خلاصه كرد:

1- ارزش افزوده طرح

1-1- محاسبات عددي مربوط به ارزش افزوده

1-2- ساختار گرافيكي ارزش افزود

1-3- ساختار گرافيكي ارزش افزوده ملي

2- اثر مبادلات ارزي طرح برتر از پرداختهاي ملي

3- اثر اجراي طرح به سطح اشتغال ملي

4- ارزيابي اقتصادي طرح

4-1- صورت منافع و مخارج اقتصادي طرح

4-2- NPV وIRR اقتصادي طرح توجیهی

4-3- ساختار گرافيكي ارزش فعلي اقتصادي طرح

لازم بذكر است كه در هنگام محاسبه NPV اقتصادي طرح از مباني جداگانه از جمله اثرات غير مستقيم طرح (Indirect effect)، تعديلات بازار و يا تعديلات نرخ تغيير ارز، استفاده شده و تحليل حساسيت نيز در مورد آن قابل انجام مي باشد. با توجه به اين مباني جداگانه، قطعاً قدرت تحليل و بررسي توسط كاربر افزوده مي شود. نكته قابل توجه در مورد ابزارهای جدید آن است كه كليه محاسبات به ريز نمايش داده مي شود و معنا و مفهوم كليه اصطلاحات و نسبت هاي ارائه شده در هر لحظه از تحليل قابل دستيابي است و بنابراين قدرت مانور كاربر در رابطه با اين نرم افزار و تحليلهاي انجام شده بسيار بالا مي رود.

در پايان بايستي متذكر شد، قابليت ابزارهای جدید بسيار بالا بوده و بسته به نياز كاربر، كارايي بالايي داشته و در بسياري موارد پلسخگو مي باشد. البته هر چه اطلاعات وارد شده به اين نرم افزار هر چه غني تر باشد، تحليلهاي انجام شده ، گسترده تر و مفيد تر خواهد بود.

” مطالعات توجيهی فنی و اقتصادی طرح توجیهی “